ŞAFİİ el-UMM

HAC

DENK OLAN ORUÇ VE YİYECEK (BUĞDAY) IN TAYİNİNDEKİ İHTİLAFLAR

Bize er-Rebi' haber verip dedi ki: Şafii (Allah'ın rahmeti ona) dedi ki: Bana birisi dedi ki:

- Avlanmanın cezası olarak oruç tutacak olursa, her bir müd için bir gün oruç tutar. Buna karşılık yemin kefaretinde yedirecek olursa, her bir yoksula iki müd yedirir. Yine dedi ki: Senin bu hususta arkadaşlarından bizim görüşümüze uygun ve senin kanaatine muhalif herhangi bir rivayetin var mı? Ben:

- Evet dedim.

[1215] Bize Said'in İbn Cüreyc'den haber verdiğine göre, Mücahid: Her iki müd yerine bir gün (oruç tutulur.) derdi. O dedi ki:

- Peki nasıl olur da Mücahid'in görüşünü almıyor, Ata'nın şu görüşünü alıyorsun: Yoksul kimseye yemek yedirmek kap ettiği vakit rahatsızlık sebebi ile fidye hali dışında bk müd yedirmesi kap eder. Sen ise: Ona iki müd yedirir dedin. Peki, rahatsızlık fidyesinde iki müd yedirir dediğin halde niye her yerde yoksula iki müd yedirir demedin?

Şafii (Yüce Allah'ın rahmeti ona) dedi ki: Dedim ki:

- Senin iki soruna yüce Allah'ın izni ile bir tek ortak cevap verilir. O:

- Bu cevabı zikret dedi. Şafii dedi ki:

- Bizim de senin de bizimle birlikte fıkha nispet ettiğimiz kimselerin de asıl dikkat etmeleri gereken ve dile getirecekleri görüşlerinde onlara kap eden şudur: Kişi ancak bildiği bir delile göre söylemelidir(konuşmalıdır). Şanı yüce Allanın hükümlerinin sonra onun Rasulünün hükümlerinin iki bakımdan taabbud olmaları itibari ile ortak bir özellik taşıdıklarını da bilmelidir. Diğer taraftan taabbud da iki tür söz konusudur: Bir kısmı aziz ve celil Allanın yahut Rasulü'nün sebebini kendisi içerisinde beyan etmiş olduğu bir sebepten ötürü taabbuddur. Yahut bu sebebi Kitabının bir başka yerinde yahut Rasulü'nün sünnetinde beyan etmiştir. İşte bizim söylediğimiz de budur. Kıyas yoluyla da onun benzeri manada olan şeyler hakkında söylediklerimizi söyleriz.

Bir kısmı da yüce Allah'ın başkasına ve bize hükmünü öğretmiş olduğu ve murat ettiği şeyler ile taabbuddur. Biz her ikisinde de bunları bilmemekle birlikte Kitabında ve Nebisinin dili ile yapmış olduğu açıklamalardan öğrendiğimiz hususlardır. Bundan dolayı biz bunlar hakkında söylenecekler ile ilgili olarak farzımızı eda edip nihayetinde ona ulaşırız. Herhangi bir şeyde bir manası olduğunu bilmediğimizden de ona kıyas yapmayız. Çünkü biz ancak bildiklerimize kıyas yaparız ve şanı yüce Allah'ın bize öğrettiğinden başka bizim bir bilgimiz yoktur. Dedi ki:

- Bütün bunlar senin anlattığın gibidir. Ben meseleleri açıkça ortaya koyan ehil kimselerden herhangi bir kişinin farklı bir şey söylediğini işitmedim. Şimdi sen beni bundan bilebileceğim bir surette bana bilgi ver. Çünkü bizim arkadaşlarımız bu cümleyi senin anlattığın gibi ortaya koyuyor. Ondan bir harfinin dahi dışına çıkınıyorlar. Fakat bundan fer'i meseleleri ortaya koyacak olurlarsa görüşleri arasında farklılıklar ortaya çıkar. Derim ki:

- Onların doğrularını kabul et ve yanılmalarını reddet. Dedi ki:

- Elbette ki bunu yapmam gerekir. Gördüğüm hiçbir insan da uzunca bir gafletten kurtulmaz. Fakat söylediklerine dair bana bir misal ver. Dedim ki:

- Rasulullah (s.a.v.)'ın cenin hakkında ğurre hükmünü verdiğini gördüm. Biz ve sen dedik ki: Bu ğurrenin değeri elli dinardır. Eğer o cenin diri olsaydı onun diyeti bin dinar olurdu. Yahut ölü doğmuş olsaydı onda hiçbir şey gerekmezdi. Esasen o ya ölüdür ya diridir. Ama kendisine karşı cinayetin işlendiği sırada hayatta olma ihtimali de ölü ihtimali de söz konusu olduğu gaybi bir vaziyette idi. Peki biz buna asılsız bir şeyi mi yoksa her ikisi hakkında ölümün ve hayatın mümkün olduğu ve her ikisinin de durumu gayb olan bir adamı mı kıyasladık? O:

- Hayır dedi. Dedim ki:

- Yine buna cinayetlerden herhangi bir şeyi de kıyas etmedik mi? O:

- Hayır dedi. Ben

- Neden dedim. O dedi ki:

- Çünkü bizler bu hususta Nebi (s.a.v.)'a itaat etmek suretiyle taabbud etmemiz istenmiştir. Onun buna hüküm veriş sebebini de bilmiyoruz. Dedim ki:

- İşte biz mestler üzerine mesh etmek hakkında da böyle dedik. Bunlara ne sarık ne burka ne eldivenler kıyas edilir. O dedi ki:

- Bu hususta biz de aynen böyle dedik. Çünkü onda abdestin bir farzı vardır ve bu hususta özellikle de mestler söz konusu edilmiştir. O halde bu bir taabbuddur ve buna kıyas yapılmaz. Dedim ki:

- Biz de sen de Nebi (s.a.v.): Haracın zaman (tazminat) karşılığında olduğuna (yani nimetin külfete karşılık olduğuna) ve hizmetin de harac gibi olduğuna hüküm vermiştik. O:

- Evet dedi. Ben dedim ki:

- Çünkü biz haracın müşterinin mülkiyetinde meydana geldiğini ve tazminatını ondan ödediğini biliyoruz. Halbuki alışveriş onun hakkında söz konusu olmamıştı. o:

- Evet öyledir, dedi. İşte bu kadar açıklama söylemek istediklerim için yeterlidir. Ayrıca sünnetten de biri kendisine kıyas edilen diğeri kendisine kıyas edilmeyen olmak üzere buna delalet de bulunmaktadır.

İşte kasame de böyledir. Ona başka şeyler kıyas edilmez. Fakat sen bana rahatsızlıktan dolayı verilmesi gereken fidyede oruç tutmayacak olursa her bir yoksula bir müd vermeyi tercih edişinin sebebini bildir. Çünkü ya her bir müd için bir gün oruç tutmalı bu durumda bir günlük oruç bir müdün yerine geçer. Eğer senin için müd sabit ise doğrudur ve buna dair sana soru sormam. Şu kadar var ki sen şöyle demişsin: Bir gün oruç tutmak yoksula yemek yedirmenin yerini tutar. Ona dedim ki:

- Aziz ve celil Allah'ın hükmü, zihar yapan kişi hakkında, eğer söylediğine geri dönecek (eşine dönecek) olursa bir köle azat etmektir. Onu bulamazsa kesintisiz iki ay oruç tutmaktır. Buna gücü yetmezse o zaman altmış yoksula yemek yedirmektir. O halde zihar yapan kimsenin altmış gün yemek yemekten kendisini alıkoyması, altmış yoksula yemek yedirmesi gibi akıl ile kavranılan bir sonuca varılır. İşte bu mana sebebi ile ben de her bir gün yerine bir yoksula yemek yedirilir sonucuna vardım. Dedi ki:

- Peki bununla birlikte başka herhangi bir delil var mı? Dedim ki:

- Evet. Nebi (s.a.v.), Ramazan ayında gündüzün eşine yaklaşan kişiye: "Bir köleyi azat edebilir misin" diye sormuş adam hayır deyince ona: "Kesintisiz iki ay oruç tutabilir misin?" buyurmuş. Adam hayır deyince ona: 'LiItmış yoksula yemek yedirebilir misin?" sormuş. Adam yine: Hayır deyince bu sefer ona bir zembil hurma vermiş ve bunu altmış yoksula sadaka olarak dağıtmasını emr etmiş.

Hadisi rivayet eden zembilde yirmi beş sa' olduğunu ifade ederek: Ya da yirmi sa' demiştir. Bilindiği üzere, zembil on beş sa' almak üzere yapılır. Böylelikle onunla bir vesk dört zembile eş değer olur. Bundan dolayı biz de yoksula ye dirmenin ölçeğini bir müd buğdayolduğunu ve bir yoksula yemek yedirme yerine de bir gün oruç tutmayı benimsedik.

Dedi ki:

- Her bir yoksulun yerine bir gün oruç tutmaya gelince, o da dediğim gibidir. Yoksula bir müd yedirmeye gelince şayet "yahut yirmi sa''' demiş ise, ben de derim ki:

- İşte bu her bir yoksul için bir tam üçtebir (1/3) müd eder. Dedi ki:

- O halde niye böyle demiyorsun? Ben dedim ki:

- Sen: Herhangi birisinin bir müd ya da iki müd müstesna dediğini biliyormusun? O:

- Hayır, dedi. Dedim ki:

- Eğer durum senin dediğin gibi olsaydı, bizzat sen kendin ona muhalefet

ederdin, fakat bu muhaddisin bir ihtiyatıdır. Ve bu zembil hakkında söylediğim gibi o on beş sa' dır. Bana Yemen'de ilim ehlinden birden çok kişinin haber verdiğine göre, zembiller buna göre imal edilirdi. Çünkü onlar bu zembilleri yirmi beş sa' hurmaya göre ölçek ve kileler gibi o ayarda yapıyorlardı. Dedi ki:

- Sen yemek olarak kefaretin ve kadına yaklaşma kefaretinin senin de bildiğin bizim de seninle birlikte bildiğimiz bir sebepten ötürü taabbudi olduğunu ileri sürdün. O halde bize rahatsızlık ve onun dışındaki hususlarda fidye olarak yapılan kefaretin buna kıyas edilmemesi gereken bir taabbud olduğunu bize açıkla. Dedim ki:

- Rasulullah (s.a.v.), Kab b. Ucre'ye yedirmek hususunda bir feraklık ölçeği altı yoksula paylaştırmasıllı söylemedi mi? Bu durumda bu yedirme (her kişi için) ikişer müd olur. O;

- Öyledir, dedi. Ben:

- Aynı şekilde ona "yahut da üç gün oruç tut" diye emretmedi mi? O;

- Evet dedi. Ben dedim ki:

- Yine ona ya da "bir koyun kurban et" buyurdu mu dedim.

- Evet dedi. Dedim ki:

- Bizler yedirmeyi oruca kıyaslayacak olursak, bir günlük orucun iki yoksula yemek yedirme yerini tuttuğunu söylemiyor muyuz? O;

- Evet deyince dedim ki:

- Eğer koyun kesmeyi oruca kıyaslayacak olursak, o takdirde bir koyun üç gün oruç tutmaya denk olur. Öyle mi dedim. O;

- Evet deyince dedim ki:

- Aziz ve celil Allah da temettü haccı yapan kişi hakkında: "Kim hac zamanına kadar umreden faydalanmak isterse kurbandan kolayına geleni kessin, fakat kim bulamazsa hac günlerinde üç, döndüğünüz vakit de yedi gün olmak üzere tam on gün oruç tutsun?' (Bakara, ı 96) buyurarak bir koyuna bedel on gün oruç tutma tayin etmiştir. O:

- Evet öyledir, dedi. Dedim ki:

Aziz ve celil Allah: "Bunun kefareti on fakiri doyurmaktır?' (Maide, 89) buyurmuştur. Bu buyruğunda da köle azat etmeyi on yoksula yemek yedirmenin yerine emr etmiştir. O;

- Evet deyince dedim ki:

- Zihar kefaretinde ve öldürmede, köle azat etmek, altmış günün yerine emr edilmiştir. O;

- Evet, dedi. Artık altmış gün tutmanın Allah'a yaklaştırıcılığı bakımından on gün oruç tutmaktan daha öncelikli olduğu açıklık kazandığı gibi yine ben açıkça şunu gördüm. Bir gün oruç tutmak karşılığında iki yoksula yemek yedirmektense bir yoksula yemek yedirmek daha uygundur. Çünkü bir gün oruç tutmak, bir gün aç kalmak demektir. Bir yoksula yemek yedirmek de bir gün yemek yedirmektir. Böylelikle güne gün karşılığı iki güne bir günün kıyas edilmesinden daha uygundur. Kıyas ile en uygun ve en açık iş olduğu da görülmektedir. Dedi ki:

- Peki bu hususta Atanın sözünden daha ali (ondan daha erken dönemde yaşamış birisine senediyle ulaşan) bir eser (bir rivayet) var mıdır? Ben:

- Evet, dedim: Bize Malik haber verdi. .. Şafii dedi ki: (O kişi) dedi ki:

- Bu hususta senin çevrenden senden başka sana muhalefet eden oldu mu?

Ben:

- Evet dedim. Bu muhalefet eden kişi kefaretlerin Nebi (s.a.v.)'ın müd ölçeği ile karşılanacağını söylemekle birlikte zihar kefaretinin bundan müstesna olduğunu ve Hişam müddü ile ödeneceğini ileri sürmüştür. O:

- Muhtemelen Hişam'ın müddü iki müddür. Bu durumda o da bizim iki müd vereceği şeklindeki görüşümüzü kastetmiş olması anlamına gelir. Bunun için de Hişam'ın müddünü buna dair bir özel ölçek tayin etmiş olabilir. Derim ki: Hayır Hişam'ın müddü Nebi (s.a.v.)'ın müddü ile bir tam müd ve bir müddün üçte biri yahut da bir buçuk müd eder, dedim.

Şafii dedi ki: O dedi ki:

- Eğer durum senin anlattığın gibi ise, mesele üzerinde durmaya gerek kalmamıştır. Çünkü buna dair soru sormanın hiçbir faydası yoktur. Durum bu iken herhangi bir kimsenin kalkıp müd ile kefarette bulunmanın farklılık göstereceğini iddia edebilir. Mesela bir kimse ona şöyle dese ne denir: Kefaret Hişam'ın müddünden kat kat daha büyük bir müd ile ödenir. Ama yemek (buğday) Nebi (s.a.v.)'ın müddü iledir. Bunun dışındakiler ise sonradan ortay çıkmış ve Hişam'ın müddünden daha büyük bir müd ile olur. Belki de onun dedesi Nebi (s.a.v.)'ın zamanında daha yaratılmamıştı bile ama insanlar şöyle demişlerdir: Bu müd Nebi (s.a.v.)'ın müddü ile iki müd eder, diyerek ona ne bir müd ne de küsurat eklemiş olur. Bu ise kefaretler hususunda bütün kanaat belirtmiş olanların kanaatin dışına çıkmaktır.

Şafii dedi ki: Ona şunları da söyledim:

- Yine bizim bölgemizdeki ahaliden birisinin iddiasına göre Medinelilerin ödemekle yükümlü oldukları kefaretler, halen Medinelilerin ödediklerinden daha çok olmalıdır. Çünkü onlardaki yiyecek (buğday) daha boldur. o:

- Peki böyle diyene sen ne dedin, dedi.

Şafii dedi ki: Ona dedim ki:

- Peki temel gıdaları yonca (sebze) olan temel gıdaları süt olan hanzal olan balıklarla gıdalanıp başka bir gıdaları olmayan ve kendilerindeki fıyatlar Medine'deki fıyatlardan çok daha pahalı olan kimseler nasıl kefarette bulunacaklardır? Bunların kanaatine göre Medinelilerin kefaretinden daha fazla kefarette bulunmaları ve bazı kimselerin kıtlık zamanlarında gıda olarak kullandıkları bir tahıl olan beyaz darı ile kefaret vermeleri nasıl olur? Diğer taraftan Medinelilerin fıyatı eğer herhangi bir şehrin fiyatından daha ucuz ise, herhangi bir şehirdeki fiyatların pahalı olduğu bir zamanda kefarette bulunması halinde -eğer o bunun Medinelilerin pahalı fiyatları dolayısıyla olduğunu ileri sürüyorsa- Medinelilerin kefaretinden daha azıyla kefarette bulunması gerekir. Yine ona şöyle denilir:

- Sen Allah'ın farzlarının herhangi bir kimseye göre hafifletildiğini yahut namaz hususunda zekat had ya da başka bir hususta ihtilaf ettiklerini hiç gördün mü?

Şafii dedi ki: Dedim ki: O halde bu görüşü kabul edenlerin bu kanaatleri ileri sürülerek buna itiraz edilmemesi gerekir.

Şafii dedi ki: Bu görüş sahibinden bir başkası da şu iddiayı ileri sürmüştür:

Yemek (buğday) hac ve oruç sebebi ile kefarette bulunacak kimse nerede isterse aynen böyledir.

Şafii dedi ki: Ona da şöyle denilir:

- Eğer kanın (kurban kesmenin) ancak Mekke'de olduğunu ve yemek yedirmenin de dediğin gibi ancak Mekke'de olması gerektiğini ileri sürüyorsun. Çünkü her ikisi de yemek yedirmektir. Dedi ki:

- Oruç hakkındaki delilin nedir? Dedim ki:

- Allah temettü haccı yapan kimsenin orucun üç gününün hac esnasında yedi gününü de döndüğü vakit olmasına izin vermiştir. Harem bölgesinde yoksullara oruç tutmanın da bir faydası yoktur. Çünkü oruç kişinin kendi bedeni yükümlülüğüdür. Bu sebeple vakti muayyen olmayan bir amel olur. Bundan dolayı o da bu ameli nerede dilerse orada yapar.

Sonraki için tıkla:

AV ÖLDÜREN BİR KİMSENİN DAVARLARIN DIŞINDA ŞEYLERLE FİDYE VERME İMKANI VAR MIDIR?